Spring naar inhoud

Ware en valse profeten

In de Bijbel is sprake van vele profeten. Mensen die op basis van wat ze waarnemen en ervaren verklaren dat iets de goede kant op gaat, of waarschuwen dat het verkeerd zal gaan. Soms staan ze tegenover elkaar, zoals Elia en de Baälpriesters. De strijd wordt in het bekende Bijbelverhaal overtuigend gewonnen door Elia, die dan ook een ware profeet wordt genoemd. De Baälpriesters zijn dan uiteraard valse profeten. We zouden tegenwoordig zeggen: met de kennis van nu is dat duidelijk. Maar op het moment zelf was het best spannend en onduidelijk. Hoe herken je ware en valse profeten? In de Bijbel lijkt het er op dat optimisten vaak ongelijk krijgen en pessimisten gelijk. Neem het bekende voorbeeld van Jeremia. Hij ‘jeremieerde’ er op los en kreeg nog gelijk ook. Een ware profeet dus, maar leuk is anders.

Een vergelijking dringt zich op met de huidige duurzaamheidsdiscussie. Er manifesteren zich vele profeten op dit terrein, zowel optimistisch als pessimistisch. Maar wat is een ware profeet en wat een valse? Wie heeft of krijgt gelijk? Hoe kunnen we dat weten en wat moeten we ermee?

EcoModernismeBegin dit jaar betraden zelfverklaarde ‘Ecomodernisten’ de markt met een optimistisch boek. Mensen, maak je niet bezorgd, het komt allemaal goed, daar zijn we als mensen slim en vindingrijk genoeg voor (Marco Visscher, Ralf Bodelier en anderen, ISBN 9789046821817). Het sluit aan bij eerdere ‘Eco-optimisten’ als Matt Ridley (2010, De Rationele Optimist. ISBN 978 90 254 3757 2) en Jaffe Vink (2014, Wie is er bang voor de vooruitgang, ISBN 978 90 446 2751 0). Groene groei zal alles en iedereen redden. Optimisme over de huidige tijd, ook wel Antropoceen genoemd, het mensentijdperk. Euforie over de moderne mens, die tot alles in staat is. Homo Deus wordt deze god geworden mens door Yuval Harari genoemd (2017. Homo Deus. Een kleine geschiedenis van de toekomst. ISBN 978 94 004 0723 7).

Zelf reken ik mij tot de bezorgden. Niet pessimistisch, want ik zie vele mogelijkheden voor verandering. Ik zie de duurzaamheidsproblematiek als uitdaging om beter met mens, dier en milieu om te gaan. Om te leren leven met schone energie en economische krimp. Om de lasten en lusten daarvan eerlijk te verdelen. Is dat pessimistisch? Als we doorgaan zoals nu, ja, dan ben ik pessimistisch over de afloop, net als Jeremia indertijd.

Een eindeloze rij boeken, artikelen en films over het klimaatprobleem leidt onvermijdelijk tot een pessimistisch toekomstbeeld. Vorige week werd hier weer een nieuwe film van Al Gore aan toegevoegd (An inconvenient sequel) en Trouw meldde dat wetenschappelijke modellen voorspellen dat Zuidoost Azië aan het eind van deze eeuw onleefbaar zal zijn wegens vochtige hitte. Grote delen van Afrika en het Midden Oosten zijn dat nu al, getuige de niet te stuiten vluchtelingenstromen.
Maar het kan anders. De klaagzang van Jeremia is eigenlijk de uiting van een groot verdriet: Het had zo mooi kunnen zijn. Waarom doen we dat dan niet? Zijn woorden hebben velen geïnspireerd tot mooie muziek. Ook al hebben ze indertijd niet geleid tot gedragsverandering, ze zijn wel eeuwenlang tot troost geweest voor velen. Misschien ook een kenmerk van een ware profeet.

De afgelopen jaren ben ik zelf ook doende geweest een boek te schrijven. Als tegenwicht tegen al die naar mijn mening ongefundeerde eco-optimisten en ecomodernisten, die van ecologie overigens weinig kaas hebben gegeten. Het verschijnt dit najaar onder de titel ‘Ecologica’.
Als bioloog leg ik uit hoe ecologische processen in elkaar zitten en hoe de mens net als alle andere levende wezens is ingebed in de biosfeer. Op basis van duurzaamheidindicatoren leg ik uit dat onze huidige impact op de biosfeer onhoudbaar is en dat het anders moet.

Of dat nog kan? Ik weet het niet. Ik hoop van wel en roep er toe op. In verwantschap met Jeremia. Het kan anders, de aarde is mooi en we kunnen haar schoonheid bewaken en bewaren. Waarom doen we dat dan niet.

Ter afsluiting nog een andere profeet: Jona. Zijn rondgang tegen wil en dank door Ninevé leidde zowaar tot bekering, tot omkeer van de stad en zijn bewoners. Tot heil van henzelf en hun omgeving. Zelfs tot heil van hun vee.
De wonderen zijn de wereld nog niet uit!

 

Hans Meek, augustus 2017